नाग _nāga

नाग a. (

-गी f.) Serpentine, formed of snakes, snaky.

-2 Elephantine.

-गः [न गच्छति इत्यगः न अगो नागः]

1 A snake in general, particularly the cobra; नासुरो$यं न वा नागः Ki.15.12.

-2 A fabulous serpent- demon or semi-divine being, having the face of a man and the tail of a serpent, and said to inhabit the Pātāla; अनन्तश्चास्मि नागानाम् Bg.1.29; R.15.83.

-3 An elephant; दिङ्नागानां पथि परिहरन् स्थूलहस्तावलेपान् Me.14,36; Si.4.63; V.4.25.

-4 A shark.

-5 A cruel or tyrannical person.

-6 (At the end of comp.) Any pre-eminent or distinguished person, e. g. पुरुषनागः .

-7 A cloud.

-8 A peg projecting from a wall to hang anything upon.

-9 N. of several plants as Mesua Roxburghii, Rottlera Tictoria, Piper betel; (Mar. नागचाफा, नागकेशर, पानवेल, नागरमोथा etc.); Bhāg.8.2.18; Rām.7. 42.4.

-1 One of the five vital airs of the body, that which is expelled by eructation.

-11 The number 'seven'.

-12 A trumpet (see नागवेला).

-गम् 1 Tin.

-2 Lead.

-3 One of the astronomical periods (Karaṇas) called ध्रुव

-4 The effects of that period on anything done during it.

-5 The asterism called आश्लेषा.

-6 A captivating act of females (स्त्रीबन्धः), gesticulation; L. D. B.

-7 A kind of coitus; Nm.

-गी 1 A female Nāga.

-2 A female elephant;

-Comp. -अङ्गम् Hastināpura.

-अङ्गना 1 a female elephant.

-2 the proboscis of an elephant.

-अञ्चला, -अञ्जना = नागयष्टि q. v.

-अञ्जना a female elephant.

-अधिपः an epithet of Śeṣa.

-अन्तकः, -अरातिः, -अरिः 1 an epithet of Garuḍa.

-2 a peacock.

-3 a lion.

-अशनः 1 a peacock; Pt.1.159.

-2 an epithet of Garuḍa.

-3 a lion.

-आख्यः = नागकेसर q. v.

-आननः an epithet of Ganeśa.

-आनन्दम् a drama by Śrīharṣa.

-आरूढ a. Riding upon an elephant.

-आह्वः Hastināpura.

-इन्द्रः 1 a lordly or superior elephant; नागेन्द्रहस्तास्त्वचि कर्कशत्वात... कदलीविशेषाः Ku.

1 36.

-2 Airāvata, Indra's elephant; कुथेन नागेन्द्रमिवेन्द्रवाहनम् Śi.

-3 an epithet of Śeṣa.

-ईशः 1 an epithet of Śeṣa.

-2 N. of the author of Pari- bhāṣenduśekhara and several other works.

-3 N. of Patañjali.

-उदम्, -उदरम् 1 a breast-plate.

-2 a peculiar disease of pregnancy (गर्भोपद्रवभेद).

-कन्यका, -कन्या a serpent-virgin.

-कर्णः the castor-oil plant.

-किंजल्कः = नागकेसर q. v.

-कुमारी Rubia Munjiṣṭā (Mar. मंजिष्ठ).

-केतुः An epithet of Karṇa (?); समरमधि- गतार्थः प्रस्थितो नागकेतुः Karṇabhāra 1.3.

-केसरः N. of a tree with fragrant flowers, Mesua Roxburghii; कतकं नक्रनखरं नलदं नागकेसरम् Śiva B.3.14.

-रम् a kind of steel.

-गर्भम् red lead.

-चूडः an epithet of Śiva.

-जम् 1 red lead.

-2 tin.

-जिह्विका red arsenic.

-जीवनम् tin. (

-नः) orpiment.

-दन्तः, -दन्तकः 1 ivory.

-2 a peg or bracket projecting from a wall and used to hang things upon; N.18.15.

-दन्ती 1 a kind of sun-flower.

-2 a harlot.

-द्वीपम् N. of a द्वीप in Bharata- varṣa.

-नक्षत्रम्, -नायकम् the constellation called Āśleṣā. (

-कः) the lord of serpents; अनन्तो वासुकिः पद्मो महापद्मो$पि नक्षकः । कर्कोटः कुलिकः शङ्ख इत्यष्टौ नागनायकाः ॥ Trikāṇdaśeṣa.

-नामकम् Tin.

-नामन् m. holy basil (तुलसी).

-नासा the proboscis of an elephant.

-निर्यूहः a large pin or bracket projecting from a wall.

-पञ्चमी 1 N. of a festival on the fifth day in the bright half of Śrāvaṇa.

-2 the fifth day in the dark half of Āsāḍha.

-पतिः an epithet of (1) Airāvata. (2) Śesa.

-पदः a mode of sexual enjoyment (रतिबन्ध). पादौ स्कन्धे तथा हस्ते क्षिपेल्लिङ्गं भगे लघु । कामयेत् कामुको नारीं बन्धो नागपदो मतः ॥ Ratimañjarī.

-पर्णी the betel plant.

-पाशः 1 a sort of magical noose used in battle to entangle an enemy.

-2 N. of the noose or weapon of Varuṇa.

-पाशकः a kind of coitus (रतिबन्ध). स्वजङ्घाद्वयमध्यस्थां हस्ताभ्यां धारयन् कुचौ । रमेन्निःशङ्कितो नारीं बन्धो$यं नागपाशकः ॥ Ratimañjarī.

-पुरम् 1 Hastināpura.

-2 N. of a city in Pātāla.

-पुष्पः 1 the Champaka tree.

-2 the Punnāga tree.

-बन्धः 1 a snake as a chain.

-2 N. of a metre, resembling the coilings of a snake.

-बन्धकः an elephant-catcher.

-बन्धुः the holy fig-tree.

-बलः an epithet of Bhīma.

-भूषणः an epithet of Śiva.

-मण्डलिकः 1 a snake-keeper.

-2 a snake-catcher.

-मल्लः an epithet of Airāvata.

-मारः a species of pot-herb (Mar. माका).

-यष्टिः f.,

-यष्टिका 1 a graduated pole or post for showing the depth of water in a newly-dug pond.

-2 a boring-rod driven into the earth.

-रक्तम्, -रेणुः red lead.

-रङ्गः the orange.

-राजः 1 an epithet of Śeṣa.

-2 a large elephant; अधस्तान्नागराजाय सोमायोर्ध्वं दिशं ददौ Hariv.

-रिपुः (see नागान्तकः) Garuḍa; शार्ङ्गचक्रायुधः खड्गी सर्वनागरिपुध्वजः Mb.13.147.15.

-रुकः the orange tree.

-लता 1 the penis.

-2 the piper betel.

-वल्लरी, -वल्ली piper betel.

-वेला the hour when a serpent-like instrument is blown; नागवेलायामागन्तव्य...... । यस्मिन् ग्रामे न नागाः...... तस्मिन्नपि स एव कालः । तत्र हि आगमनं क्रियते । ŚB. on MS.1.8.69.

-लोकः the world of serpents, the race of serpents collectively, one of the regions below the earth called Pātāla.

-वारिकः 1 a royal elephant.

-2 an elephant-driver.

-3 a peacock.

-4 an epithet of Garuḍa.

-5 the chief of a herd of elephants.

-6 the chief person in an assembly.

-वीथी that part of the moon's path which contains the asterisms अश्विनी, भरणी and कृत्तिका; अश्विनी कृत्तिका याम्या नागवीथीति शब्दिता V. P.

-संभवम्, -संभूतम् red lead. ...... मञ्जिष्ठां नागसंभवम् Śiva. B.3.19.

-साह्वयम् Hastināpura.